De inspiratie voor dit artikel kwam van iemand die vrij precies dit zei: “Help, ik heb een naaimachine gekocht!” Diegene had een naaimachine en vroeg tips voor het maken van een eerste kostuum. Misschien zit je ook met vele vraagtekens voor jouw nieuwe, tweedehands of geleende machine. Of wil je een naaimachine kopen maar heb je eigenlijk geen idee waar je aan begint?

Dit artikel gaat over de eerste stappen die je het best met jouw (toekomstige) machine kunt zetten, om je eerste project zo goed mogelijk uit de verf te laten komen. Daarmee is het een duik in de werking van en het werken met de machine. Hoewel er veel andere elementen zijn aan een geslaagd kostuum, passen deze beter in één of meerdere aparte artikelen.

Hoewel het kernmechanisme dat steken creëert nog vergelijkbaar is met die van de eerste machine, zijn geen twee machines hetzelfde. Daarom kan ik geen universele omschrijving maken. Dit artikel is dan ook geen handleiding! Zie het als een aanvulling op jouw handleiding. Mocht je hulp willen met jouw machine, benader me dan persoonlijk. Dit kan mijn Ko-Fi link onderaan.

Wat ís een naaimachine?

Een van de eerste investeringen die menig (hobby)kleermaker maakt, is een naaimachine. Hoewel de machine niks doet wat de mens niet kan, zijn er aanzienlijke voordelen aan het gebruik van de machine.

Een naaimachine doet niks anders dan de menselijke handeling van naaien nabootsen met mechaniek. Weliswaar met enkele verschillen om zo de technologische beperkingen te overkomen. Het grootste voordeel van de machine is tempo. De machine kan enkele steken per seconde maken, iets wat zelfs een ervaren kleermaker niet kan evenaren. De investering kán dus veel tijd schelen!

De meeste machines kunnen tegenwoordig ook (rudimentair) borduren. Dit kunnen ze al als ze een zijwaartse steek kunnen maken. De meeste moderne machines kunnen enkele volautomatische borduursteken (siersteken).

Hoe werkt de machine?

De machine doet de menselijke handsteek na. Ik ga op basis daarvan een vergelijking maken. Deze basiskennis van steken heeft mij vaak genoeg geholpen om vlug te achterhalen waarom de machine niet werkt.

Stap	Mens	Machine
1.	Naald wordt in stof geplaatst	Machine plaatst naald in stof.
2.	Naald wordt doorgeduwd	De (verstopte) grijper pikt de draad op en wikkelt deze rond de onderdraad.
3.	Draad wordt aangetrokken voor spanning en kracht in het stiksel	De hevel trekt de restdraad terug omhoog en brengt het stiksel op spanning.
4.	Stap 1 wordt herhaald op de volgende plaats in de stof	De stof wordt verder geduwd voor de volgende steek!

Zoals in de tabel te zien, wordt de steek op vergelijkbare volgorde en manier gemaakt. De machine heeft echter ietsje meer onderdelen om dit voor elkaar te krijgen. De meeste machines gebruiken hiervoor een vergelijkbare set onderdelen.

1. Oogjes of lusjes: Deze helpen om de draad van richting te veranderen zonder dat er verder echt iets mee gebeurt.
2. Draadspanning: Deze zit op vrijwel elke machine vlak boven de naald. De draad loopt er doorheen. Je voelt deze spanning het beste als het naaivoetje omlaag staat. Dit onderdeel is essentieel voor de netheid van de steken.
3. De hevel: Dit is het mechanisme dat stap 3 uitvoert; het trekt de bovendraad terug omhoog om zo de steek op spanning te brengen.
4. De naald: Deze heeft als functie om de draad richting de onderkant van de stof te krijgen. Zie stap 1 hierboven.
5. Transporteurvoetjes: De tandjes die rond de naald zitten. Deze verplaatsen de stof voor de volgende steek. Punt 4 dus!
6. Spoelhuis en grijper: Deze voeren stap 2 uit. Bij sommige machines kan je dit ook zien. 

Leuk, die werking, maar hoe werk ík er mee?!

1. Bekijk/lees de handleiding

I know. Cliché. De handleiding lezen geeft je een kans om niet alleen uit te vogelen hoe jóuw machine specifiek werkt, maar ook om te kijken of er uitzonderingen zijn op de algemene concepten. Veel producenten van machines zetten daarnaast video’s online om je uit te leggen wat je met de machine kunt doen. Dat is natuurlijk goede reclame voor hen, maar ook super handig voor jou!

2. Oefen de belangrijkste steek!

Ondanks alle siersteken die een machine heeft, hoef je er maar één te proberen om snel in het zadel te zitten: De rechte (stik)steek. Stel je machine in op steeklengte 2, steekbreedte 0 en pak een proeflapje.

Vouw deze dubbel en teken er met pen of krijt leuke lijntjes op. Het kan handig zijn een rechte lijn erop te hebben staan en eentje met kleine golven. Maar ga ook vooral los. Zigzag, lusje, verzin het maar!

In de handleiding staat hoe de draad door de machine moet om steken te maken. Volg deze stappen. Dit heet inrijgen. Leg het lapje onder de naald. Kan je met je machine de lijntjes volgen? Mooi!

Pro-tip: Waarom maar éénmaal het lijntje volgen? Als eenmaal een stiksel in de stof staat, kan je daar prima nogmaals overheen. Het doel is tempo opbouwen op dit punt; niet wéér een nieuw lijntje tekenen.

3. Proeflapjes/proefversies

Gebruik je een patroon voor het eerst? Of ben je niet zeker of het patroon je past en heb je besloten dit uit een echte wol of zijde te maken? Haal dan onmiddellijk de schaar uit die lap wol. Knip het patroon, of in ieder geval het stuk voor het bovenlichaam, uit een goedkope stof, bij voorkeur een oud gordijn of synthetisch/viscose satijn. Stik het nu vlug in elkaar. Je raakt dan extra vertrouwd met de machine, maar, nog belangrijker, als het werk je niet past, ben je daar wel direct achter. Zeker te kleine kleding is alleen nog met veel creativiteit te fixen.

Als je het patroon uit je stof hebt geknipt, pak dan een overig lapje, vouw het dubbel en maak er een paar rechte steken op. Doe voor de zekerheid nu (ook) zigzagsteken en andere steken die in het project moeten komen (bv. knoopsgaten). Komt het werk mooi onder de machine vandaan? Mooi, dan kan je nu voor het echie beginnen.

Zo niet, kijk in de handleiding wat er mogelijk anders moet worden ingesteld. Denk aan voet- of draadspanning (hieronder uitgelegd)

Bij een dikke wol kan het zijn dat het naai“voetje” (boven de transporteurvoetjes) verkeerd ingesteld staat. Het voetje is het ijzertje wat de stof tegen de onderkant van de machine drukt. Ondanks dat deze vaak een beetje manoeuvreerruimte heeft, kan dit toch te weinig blijken met dikkere stoffen. Het werk trekt dan niet meer goed onder de machine door. Vaak kan je bovenop de machine de voet wat strakker of losser afstellen voor meer functionaliteit.

Bij een correcte steek zie je het stuk waar de draadjes in elkaar lussen vrij precies tussen beide stoffen in. Soms zie je echter een hele rechte draad aan één kant van de stof, en ook de lusjes van de andere draad. Dit is een indicatie dat de draadspanning niet goed staat ingesteld. Je handleiding kan je vertellen welke knop je hiervoor moet draaien. Draai met kleine stukjes, en probeer de nieuwe instelling uit, om te voorkomen dat straks de spanning weer verkeerd is. Zie je de rechte draad bovenaan met lusjes/puntjes die van de onderste draad moeten zijn? Dan is de bovendraadspanning te strak afgesteld. Zie je de rechte draad onderin, dan is de bovendraadspanning te los. Draai de voornoemde knop strakker. De onderdraadspanning of spoeldraadspanning (de onderste draad heeft ook wat weerstand als je deze na inrijgen uit de machine trekt- probeer maar) hoef je niet zomaar zelf aan te passen. Dit wordt vaak bij het onderhoud opnieuw afgesteld indien nodig.

Soms wil de stof helemaal opfrommelen onder de machine. Check even of de steken dan mooi worden. Zo ja, kan het voetje wellicht wat strakker worden ingesteld. Soms moeten de steken voor het mooie ook wat kleiner worden gemaakt. Check je handleiding hiervoor.

4. Spoeltjes en reserveonderdelen

Elke machine is een in elkaar passende set aan onderdelen. Dit is inclusief naalden (maar gelukkig accommoderen alle fabrikanten dezelfde naalden), voetjes en spoeltjes. Wil jij extra onderdelen kopen, check of ze geschikt zijn voor je machine! Neem een voetje of spoeltje mee die bij je machine hoort, zodat je gemakkelijk in de winkel duidelijk krijgt wat nodig is. Koop je online, houd ook dan een gewenst onderdeel bij en meet tot de millimeter nauwkeurig. Koop niet bij een website die geen afmetingen van spoeltjes geeft. Ook het materiaal (metaal of plastic) houd je het beste hetzelfde. De machine is ingesteld op een bepaald gewicht.

5. Een noot over naalden

Er zijn drie belangrijke elementen om over naalden te weten: Scherpte, soort en maat.

Scherpte

Naalden worden op termijn bot. Net zoals messen of scharen. Net zoals die andere twee, kunnen naalden ook geslepen worden. Hiervoor bestaan speciale speldenkussens.

De vuistregel is dat na elke 8 naai-uren een naald vervangen of geslepen moet worden. Dit zijn dus de uren dat de machine zonder pauze in gebruik is.

Soort

Daarnaast zal je in de winkel een flinke muur aan machinenaalden tegen kunnen komen. Dit is omdat niet alle naalden voor alle stoffen geschikt zijn. Hieronder een kort overzicht wat je kunt tegenkomen.

• Universeel/standaardnaalden. Zie deze naalden als het Zwitsers zakmes onder de naainaalden. Ze kunnen alles een beetje, maar blinken niet echt uit in een specifieke competentie. Best geschikt voor afwisselende kleine projecten.
• Jeansnaalden. Deze naalden hebben een fijnere punt om gemakkelijk door fijner gebonden stoffen te kunnen gaan (jeansstof maar ook “reguliere” keperstoffen)
• Leernaald: Leer onder de naaimachine? Sommigen kunnen dit. De leernaald is extra scherp om zo gaatjes in het leer te kunnen prikken tijdens het stikken.
• Microtexnaald: En voor vegan leer en andere zeer fijn geweven stoffen wordt juist een microtex naald aanbevolen. Deze is niet zo scherp als de leernaald waardoor de kans kleiner is dat de stof stuk wordt gemaakt.
• Jerseynaalden. Deze hebben van zichzelf een bolle/botte punt om zo een stretchstof (jersey) elastisch te houden.

Maat

De soort punt van de naald bepaalt deels het succes van je werk. Maar er is een tweede element. De maat, of dikte van de naald. Dit is nog een (nuttig) overblijfsel uit het verleden.

In die tijd bepaalde de dikte van de stofdraad de dikte van de naaidraad. Fijnere stoffen werden met fijnere draad genaaid, en grovere stoffen met grovere draad.

Het zal je niet verbazen dat niet alle oogjes van naalden met alle draden overweg kunnen. Daarom bepaalde de draad vroeger de keuze van de naald.

Tegenwoordig heb je nog steeds verscheidene soorten draad, maar wordt algemeen aanbevolen met allesnaaigaren te werken.

Echter wordt nog steeds aanbevolen met verschillende naalddiktes te werken. Is een stof namelijk te grof, dan kan een naald makkelijk breken. Is een stof te fijn voor een naald, kan de naald zichtbare gaten achterlaten waar deze heeft genaaid.

Daarom staat op een pakje, naast de soort naald, ook een getal. Deze is vaak opgedeeld in twee nummers. De vuistregel voor machinenaalden is, hoe grover de stof, hoe hoger het nummer op de naald. 70/11 is voor de meest fijne stoffen (en dus een dunne naald die makkelijk breekt), en 130/21 is voor erg grove stoffen en dus een stevige naald. 

Deze informatie direct toepassen kan erg lastig zijn. Vraag daarom vooral hulp in de winkel en neem een staaltje van de stof mee. De medewerkers kunnen je dan verder helpen.

Conclusie

‘Help, ik heb een naaimachine gekocht’ is een hele logische oproep! Er is zo veel ongeschreven kennis over het gebruik van een machine dat het logisch is dat je niet meteen weet wat je moet doen. In dit artikel stond uitgelegd wat de machine eigenlijk doet, en hoe je het werken met de machine vlug eigen kan maken. Daarnaast is er uitgelegd wat je kan doen als je een nieuw onderdeel voor je machine wilt kopen, en hoe het hele fenomeen “naalden” nou eigenlijk werkt.

Het is een hoop informatie, dus pas het vooral bite-sized toe. Begin bijvoorbeeld met de tips over proeflapjes, en kijk aan de hand daarvan naar instellingen en naalden. 

En zoals hopelijk duidelijk: Durf te vragen! Er zijn geen domme vragen. Wie weet zitten er wel zes anderen met preciés jouw vraag en hebben zij niet deze aanmoediging gelezen! Larpers zijn ontzettend enthousiast over alle facetten van hun hobby en helpen jou graag daarin verder te komen!

Inspiratiebronnen

Dagelijkse beslommeringen in een naai-atelier (inclusief machineproblemen)

https://www.youtube.com/@ROLEKostuumbouw

Mooie animatie hoe het spoelhuis werkt:

Borduren met een naaimachine? Ja, dat kan!

Had je wat aan dit artikel? Een klosje garen op Ko-Fi zou mij ontzettend helpen!